Ay’ın, Dünya’dan uzaklığı denildiğinde, ortaya atılan ölçü 402.336 kilometredir. Peki ya astronomların bu ölçümü nasıl yaptığını hiç merak ettiniz mi? Ve bu ölçümün ne kadar kesin olduğunu? Ay’ın uzaklığını hiçbir lazer veya alet kullanmadan ölçmenin birkaç yolu bulunmakta, ihtiyacınız olan şeyler sadece, gözleriniz, temiz bir gökyüzü ve tüm gece yanınızda bulunmak isteyen birileri.

Ay tutulması evreleri.

Telif Hakkı: Keith Burns NASA / JPL

Ay’ın, Dünya’dan uzaklığını kendi başınıza ölçmenin iki yolu vardır: Ay tutulmasından yararlanarak ve uzaklık açısından (parallax) yararlanarak. İlk olarak tutulmalardan yararlanalım.

Antik Yunanlılar, Dünya’nın, uydusundan uzaklığını hesaplamak için Ay tutulmalarını – Dünya’nın, Güneş ile Ay arasına girdiği olay – kullanırdı. Dünya’nın gölgesinin Ay’ın üstünden geçmesini izlemek ve ne kadar sürdüğünü ölçmek gayet basit bir yöntemdi.

Az bilinen şeylerden başlayın. Antik Yunanların da bildiği gibi biz de biliyoruz ki Ay, Dünya’nın çevresindeki turunu yaklaşık 29 günde tamamlıyor. Dünya’nın çapı da yaklaşık 12.875 km olarak biliniyor. Yunan astronomlar Dünya’nın gölgesinin Ay’ın üzerinden geçişini gözlemleyerek Dünya’nın gölgesinin Ay’ın görünür büyüklüğünden 2,5 kat daha büyük olduğunu ve ilk gölge izlerinin belirişinden son gölge izlerinin bitimine kadar olan sürenin yaklaşık 3 saat olduğunu saptamışlar.

Bu ölçümlerden yola çıkarak, Aristarchus, basit bir geometriyle, Ay’ın uzaklığını Dünyanın çapının 60 katı olarak hesapladı. Bu değer günümüzde bilinen, çapın 60,3 katı olan kesin uzaklığa oldukça yakındı.

Siz de Aristarchus’un yöntemini kullanarak kendi evinizin bahçesinde, bir Ay tutulması sırasında bu ölçümü yapabilirsiniz. Dünya’nın, Ay’ın üzerindeki gölgesini gözlemleyin ve değişiklikleri ve zamanı not edin. Bu notları Ay’ın uzaklığını hesaplarken kullanın.

İkinci yönteme gelirsek, size yardım edecek bir arkadaşa ihtiyacınız olacak. Antik Yunanlar da uzaklık açısı (parallax) hakkında bilgiye sahipti. Parallax’ı bir nesnenin farklı yerlerden gözlemlenen ve fark edilebilir yer değişikliğini gözlemleme diyerek tanımlayabiliriz, ayrıca şöyle bir yöntem de var elinize bir kalem alıp kolunuzun uzaklığı kadar bir uzaklıktan kaleme her seferinde bir gözünüzle baktığınızda bunu daha iyi anlamış olursunuz.

Ay uzak açısı: Ay, tutulma sırasında İtalya’dan ve Çin’den aynı anda görüntülenmiş.

Telif Hakkı: measurethemoon.org/worldpress

Bu olay büyük ölçekte de aynı şekilde sınanır. Dünya’nın farklı yerlerindeki iki gözlemci (aralarında en az 3.200 km mesafe olmalı) Ay’ın yerini birbirlerinden farklı görür.

Ay’ın, Dünya’dan uzaklığını bu yöntemle bulmak için, arkadaşınızla aranızda en az 3.200 km olmalı ve çekeceğiniz fotoğrafları aynı anda çekmeniz önemli. Sonrasında fotoğrafları karşılaştırın, Ay fotoğraflarda farklı noktalarda olacaktır, fakat arka plandaki yıldızlar aynı gözükecektir. Fotoğrafınız size bir üçgen sağladı, siz de arkadaşınızla uzaklığınızı bildiğinizden verileri yerine koyduğunuzda basit bir geometriyle uzaklığı hesaplayabilirsiniz.

Bunu internetten aramanın daha az emek gerektireceği doğru, fakat bunu kendin ölçmesi çok daha eğlenceli olacaktır! Eğer gerçekten de bu işe kalkışmak istiyorsanız, http://measurethemoon.org/wordpress/ (International Measure the Moon Night on Dec. 10, 2011) sitesini ziyaret edebilirsiniz. Siz de Dünya’nın her yerinden kendi olaylarıyla ve kendi paylaştığı resimlerle ve kendi gözlemleriyle kayıt yaptıranlara katılın!

Bu iki yöntemden yararlanarak ölçebilmenize olanak sağlayan bölgeleri gösteren bir resim.

Telif Hakkı: measurethemoon.org/worldpress