Sample Image

Dünya’nın Manyetik Alanındaki Büyük Açıklık

gokyuzu

NASA’nın beş THEMIS uzay aracı Dünya’nın manyetik alanında tahmin edilenin 10 katı büyüklüğünde bir yarık buldu. Güneş rüzgarları, bu açıklıktan içeri girerek ve manyetosferi yükleyerek çok büyük jeomanyetik fırtınalara yol açabilir. Ama bilim adamlarını şaşırtan bu değil. Onlar daha çok yarığın nasıl oluştuğuyla ilgileniyorlar çünkü bu durum bir çok uzay fiziği hakkındaki düşünceleri çürütüyor.

Bilindiği gibi manyetosfer, Dünya’yı bir balon gibi sarar ve Dünya’yı Güneş rüzgarlarından korur. Şubat 2007’de fırlatılan THEMIS uzay araçlarının asıl görevi buydu. Büyük buluş 3 Haziran 2007’de geldi. Araçtaki sensörler manyetosferin içine giren Güneş rüzgarlarıyla gelen parçacıkları keşfetti.

Açıklık çok büyüktü; öyle ki Dünya’nın kendisinden daha genişti. Saniyede 1027 tane parçacık manyetosferden içeri girdi. Bu rakam olabileceği düşünülen sayının çok üzerindeydi.

                   Sample Image

Sanatçının gözünden Dünya'nın etrafındaki bölgeyi araştıran THEMIS araçlarından bir tanesi.

Olay az sayıdaki Güneş rüzgarlarının Dünya’ya ulaşmasıyla başladı. Rüzgarlar Dünya’yı sardı ve manyetosferi çatlattı. Bu olaya manyetik yeniden bağlanma (magnetic reconnection) deniyor. Çünkü Dünya’nın kutupsal, karasal ve Güneşsel manyetik çizgileri, Güneş rüzgarları için kanal oluşturdu. Bu kanallar kutuplardan başlayarak dakikalar içinde ekvatora kadar yayıldı, tam bu anda da Dünya’nın yörüngesindeki uzay aracı şu ana kadar kaydedilmiş en yüksek manyetik açılmayı kaydetti.

 

Sample Image
  Telif Hakkı:Jimmy Raeder/UNH

Aslında daha önce de bu tip vakalar görülmüştü ama bu kadar büyüğüne daha önce hiç rastlanmamıştı ve bu oluşan açıklık tüm gün boyunca sürdü.
Uzay fizikçileri, daha önceleri  Dünya’nın manyetosferindeki deliğin sadece Güneş’in manyetik alanı güneyden geldiğinde oluştuğunu düşünmüşlerdi. Ama bu olay bunu çürüttü çünkü bu manyetik alan kuzeyden gelmişti.
Bu durum çok şaşırtıcıydı: Nedeni de şuydu: Güneş rüzgarları gezegenimizin manyetik alanının kuzeye doğru olduğu ekvatora baskı yapar. Manyetik alnımız boyunca ilerleyen güneş manyetizması da kuzeye de baskı yapmış olur. Bu kuzeye baskı yapan manyetik alana da Kuzey IMF (Northern IMF) deniyor.
Kuzey IMF’in, manyetik fırtınalarını doğrudan tetikleyecek bir özelliği yoktur ama gene de oluşması için gereken ortamı hazırlarlar. (Ortamı plazma ile yüklerler.) Koronal kütle atımı (Coronal Mass Ejection-CME) olduğu zaman yüklenmiş bir manyetosfer, kutup ışıklarından (aurora) ve elektrik kesilmelerinden sorumludur.
Yıllar da bu konuda çok önemlidir. Çünkü bu yıl “24. Güneş Döngüsü”ne (Solar Cycle 24) giriyor. Nedeni tam anlaşılamasa da çift sayılarda (24 gibi) koronal kütle atımları gerçekten büyük bir yarık açabilir ve uzun zamandır görülmeyen manyetik fırtınalara yol açabilir.

Not: Güneş döngüsü Güneş’in üzerindeki lekelerle ilgilidir. Güneş Döngüsü 24’de de Güneş patlamalar bakımından çok faal olacaktır. Güneş şu anda minimumdadır fakat önümüzdeki yıllarda gittikçe hareketlencektir ve leke sayısı 2012'de maksimuma ulaşacaktır. Bir Güneş döngüsü 11 yıl sürer.

Kaynak: science.nasa.gov