Active Image

Fermi’nin İlk Büyük Keşfi

 

Geçtiğimiz yaz fırlatılan Fermi Gama Işını Uzay

Teleskobu ilk büyük keşfini yaptı. Fermi uzay

teleskobu, 3 saniyede bir kez göz kırpan 10.000

yıllık yeni bir atarca (pulsar) türü keşfetti.

Keşfedilen atarcayı özel kılan özellik, saf gama

ışını şeklinde yanıp sönmesi.

SCIENCE@NASA


Active Image
Ressamın gözünden atarca. Yüklü parçacık bulutu manyetik alan çizgilerini takip ediyor (mavi) ve deniz feneri gibi yanıp sönen ışıklar ortaya çıkarıyor (eflatun).

NASA

 

“Bu yeni bir  atarca sınıfının ilk örneği” diyor Standford Ünivesitesi’nden Peter Michelson. “(Bizce) bu

bize çökmüş yıldızlar hakkında önemli bilgiler sağlayacak.”

 

Atarcalar ilk olarak 1967’de radyo gökbilim öğrencisi Jocelyn Bell ve tez danışmanı Tony Hewish

tarafından keşfedildi. Kaydettikleri radyo atmaları esrarengiz bir şekilde sabitti hatta bu

yüzden gökbilimciler bunun Dünyadışı akıllı bir medeniyetten gönderildiğini düşündüler.

Doğru cevap daha da garipti: Atarcalar Güneş kütlesindeki bir cismin 20km

çaplı bir küreye sıkıştırılmış nötron yıldızlarıydı. Saatte binlerce kez dönen bu yıldızlar,

deniz feneri gibi evrene rayo dalaga boyundaki ışık demetleri yayıyorlardı. O

zamandan günümüze 1800 atarca, yaydıkları radyo ışınları sayesinde keşfedildi.

Atarcaların bir kısmı radyo dalgalarının da ötesine gitti; kimisi  görünür ışıkta, kimisi

x-ışınlarında hatta kimisi yüksek enerjili gama ışını dalga boyunda yayınım yaptı. Fermi’nin

yaptığı bu keşif diğerlerinden farklı çünkü bu pulsar saf gama ışınları yayıyor.

 

Yeni keşfedilen yalnızca gama ışını atarcası Kahraman takımyıldızındaki 4600 ışık yılı uzaklığındaki

CTA 1 olarak bilinen süpernova kalıntısında yer alıyor. Deniz fenerinin ışığı her 316.86

milisaniyede bir Dünya yönüne denk geliyor. 10.000 yıl yaşındaki atarca bizim

güneşimizin 1.000 katı kadar enerji yayıyor.

Active Image

Yukarıda:  Atarca, CTA 1 süpernova kalıntısının merkezinde yer almıyor.

 

CTA 1’deki atarca süpernovanın genişleyen gaz kabuğunun merkezinde yer almıyor. Süpernova

patlamaları bazen asimetrik olabilmektedir. Patlamanın etkisiyle yıldız diğer

tarafa “tekmelenebilmektedir”. Süpernovanın yaşına bakarak ve atarcanın merkezden uzaklığını

kullanarak bilimadamlarını ölü yıldızın hızını saatte 150 milyon kilometre olarak hesapladılar-

nötron yıldızları için ortalama bir hız.

 

Fermi Geniş Alan Uzay teleskobu evreni her 3 saatte bir tarıyor ve görünür ışığın 20 milyon ila 300

milyar katı enerjideki fotonları tespit ediyor. Michaelson ” Bu, teleskobun ne kadar güçlü

olduğunu gösterir” diye ekliyor.