|
Güneş Sistemi’nin en büyük gezegeni Jüpiter’in resmi kayıtlara geçmiş 64 uydusu vardır. Satürn’ün de gözlenen 62, resmi olarak kayıtlara geçen (isimlendirilen) 53 uydusu vardır. Diğer gezegenlere baktığımızda; Merkür ve Venüs’ün uydusu bulunmazken, Yer’in 1, Mars’ın 2, Uranüs’ün 27 ve Neptün’ün 13 uydusu bulunmaktadır. Neden Jüpiter ve Satürn bu kadar çok uyduya sahip?
©NASA/JPL/Uzay Bilim Enstitüsü |
|
Öncellikle ‘uydu’yu tanımlamak gerekirse; daha büyük bir gökcisminin etrafında belirli bir yörüngede dolanan gök cisimleridir. Yer’in etrafında dolanan Ay, uydulara en güzel örnektir. Uydu denince ilk anda akla uzay araştırmaları yapmak amacıyla Dünya’nın yörüngesine fırlatılan yapay uydular gelebilir; ancak bu gökcisimlerini yapay uydulardan ayırmak için “doğal uydu” terimi de kullanılabilir.
Sadece gezegenlerin etrafında değil; bazı küçük gezegenlerin etrafında da doğal uydular vardır. Güneş Sistemi’nde (2009 Temmuz ayı itibariyle) 336 uydu bulunuyor. Bunların 168’i sekiz gezegenin, 104’ü asteroitlerin, 58’i Neptün-ötesi cisimlerin ve 6’sı da cüce gezegenlerin etrafında dolanıyor.
İda asteroiti ve ‘bir asteroitin uydusu’ olarak resmi kayıtlara geçen ilk uydu Dactyl görülüyor. Aslında uydular, kendi güneş sistemlerinin gezegenleri olarak da nitelendirilebilir. Her gezegen-uydu ikilisini, bunların hareketlerini, gezegenin ve uydunun özelliklerini bir sistem olarak düşünebiliriz…
Ganymede, Europa, İo, Jüpiter ve Callisto ile Jüpiter sistemi. Jüpiter ve Satürn’ün bu kadar çok uyduya sahip olmasının nedeni ise; Jüpiter’in Dünya’nın 318 katı kütleye ve Satürn’ün de 95 Dünya kütlesine sahip olmasıdır. Bu muazzam kütleleri düşündüğümüzde, etrafındaki küçük cisimleri kendilerine çekmeleri kaçınılmaz olur. Özellikle Jüpiter Asteroid Kuşağı’ndaki cisimleri kendi yörüngesine çekebilir ya da o büyük çekim etkisiyle cismin yörüngesini değiştirebilir.
Uydulardan bazıları gezegenlerle birlikte aynı gaz ve toz bulutundan oluşurken, bazıları da çekim etkisiyle gezegenler tarafından yakalanır. Aynı toz bulutundan oluşan uyduların yörünge düzlemi ile etrafında dolandığı gezegenin yörünge düzlemi genellikle herhangi bir açı oluşturmaz, aynı düzlemdir. Ancak sonradan yakalanan uyduların yörünge düzlemi gezegenin düzlemi bir açı oluşturur. İlk türden uydular ‘düzenli uydular’; ikinci türden uydular ‘düzensiz uydular’dır. Jüpiter’in 64 uydusundan 8’i düzenli uyduyken, geri kalan 56 uydusu düzensiz uydudur. Satürn’ün ise 17 uydusunun düzenli, geri kalan 45 uydusu düzensiz uydudur.
Satürn’ün düzenli uydularından: Janus en solda; halkaların arasında dolanan Pandora ortada; yüksek oranda yansıtıcı özelliğe sahip Enceladus görüntü merkezinin biraz üstünde; Satürn’ün ikinci en büyük uydusu Rhea en sağda; aralarındaki en küçük uydu Mimas da sağda, Rhea’nın biraz ilerisinde görülüyor. (Resmi büyütmek için üzerine tıklayınız.) ©NASA/JPL-Caltech/Space Science Institute İlgili Bağlantılar:
Kaynaklar: Uluslararası Astronomi Birliği (UAI), NASA
|
