Bu rengarenk fotoğraf suluboya ile yapılmış bir sanat eserini andırıyor, ama aslında o Mars’taki jeolojik açıdan en çeşitli bölgelerden birinin renklerle kodlanmış topografik haritasıdır.
Mars’ın Ascuris Planum adındaki bölgesinin topografik haritası.
Telif Hakkı: ESA/DLR/FU Berlin, CC BY-SA 3.0 IGO
10 Kasım 2014’te ESA’nın Mars Ekspresi’nde bulunan yüksek çözünürlükteki stereo kamera tarafından çekilen bu fotoğraf Mars’ın Ascuris Planum adındaki bölgesinde görülen derin çukurlara dikkat çekerek yayınlandığı dönemde önemli bir noktaya yerleşti. Ascuris Planum bölgesi, Tharsis volkanik bölgesinin kuzeydoğu tarafına konuşlandığında, bu bölgenin güneydeki eski dağlık alanlarla kuzeydeki yeni düzlük alanlar arasındaki geçiş bölgesine yakın olduğu görüldü. Bu bölge Kırmızı Gezegen’in jeolojik geçmişini kapsayan uzun tarihindeki tektonik ve volkanik yapıların muazzam çeşitliliği ile karakterize ediliyor. |
Ascuris Planum
Telif Hakkı: NASA MGS MOLA bilim takımı
Yukarıdaki renkli fotoğraftada görüldüğü gibi, bu bölgenin de hatları doğrusal ve eğrisel niteliklerin gösterdiği büyük rakamlar aracılığıyla çizildi. Bu hatlar daha çok Mars’ın ayrı olarak gerinmiş yerkabuğunun ürünü olan grabenler gibi görülmekte. Graben birbirine benzer fayların oluşturduğu set tarafından sınırlandırılmış düşük yükseltideki yerkabuğunun bölümüne verilen terimdir. Grabenin göreceli yükseklik ve derinlikleri kırmızı-beyazın en yüksek, mavi-morun daha alçak bölgeleri ifade ettiği renklerle kodlanmış topografik haritalarda gözlemlenebilir. Onlar birkaç kilometre genişliğinde ve 1-2 km derinliğindedirler.
Ascuris Planum
Telif Hakkı: ESA/DLR/FU Berlin, CC BY-SA 3.0 IGO
Ayrıca aşağıdaki 3 boyutlu fotoğraf bu özelliklerin topografyası hakkında iyi bir izlenim de vermektedir. Tempe Fosse’yı oluşturan bu küçük çukurların çoğunluğu birbirine paralel olan kuzeydoğu-güneybatı yönelimlerini takip ettiği görülürken ayrıcada fotoğraftaki küçük bölümlerde gözlemlenebilen durum neredeyse dikey olan bir diğer oyuk grubu ortaya çıkıyor. Bu niteliklerin doğası gezegenin tarihi üzerinde gerilme ve deformasyonların farklı periyotlarını işaret eder.
3 boyutlu Ascuris Planum
Telif Hakkı: ESA/DLR/FU Berlin, CC BY-SA 3.0 IGO
Tektonik özelliklere ek olarak birçok lav akıntısı, özellikle güneye doğru yüksek rakımlarda olanlar ayırt edilebilmektedir. Bunlar çatlaklardan fışkırmış olabilir veya belkide civardaki küçük boyutta bir kalkan volkanı Labeatis Mons’la ilişkilendirilebilir. Asıl resmin sağ (kuzey) tarafında ve aşağısındaki perspektif görünüşünde kraterin ilginç bir etkisi olarak kenarının bir graben tarafından bozulması görülebilir. Kraterin dışarıya doğru atılmış üst tabakasının kalıntıları (çarpışmanın etkisi boyunca dışarıya itilmiş olan kalıntılar) gövdesi dışında her yeri parçalanmış bir şekilde grabenin diğer tarafından görülebilir. Perspektif manzaranın tam uzağında bulunan daha küçük bir kraterde de bu şekli bozulmuş kenarlar sergilenmekte.
Ascuris Planum perspektifi
Telif Hakkı: ESA/DLR/FU Berlin, CC BY-SA 3.0 IGO
Yakınında dairesel çöküntü krater dizileri var. 3 ana sürecin volkanizma, tektonik hareketler ve zemin suyunu gerektiren bu tarz çöküntü krater yapılarını oluşturduğu biliniyor. Eğer krater volkanik yapıdaysa, bu çok eski zamanların lav tüpleri olduğunu belirtebilir. Zamanla üst kısmının dağılan parçaları dairesel bir şekil bırakarak yüzeyde önemli bir hal aldı. Bu bazen her iki tarafında kalkan volkanın bulunduğu zamanlarda da görülür.Dünya’da bunun örneği Hawaii’dedir. Ayrıca çöküntü kraterler zinciri grabenlerin oluşum sürecinde olduğu gibi kraterin kabuğunun genişlemesi süresincede şekiller oluşmaya başlamaktadır. Kraterin kabuğu gerildiğinde doğrusal çatlaklar oluşur ve zayıflatılmış materyal çukur boşluğuna düşer, böylece çukurlar zinciri oluşur. Alternatif olarak, yeraltı suyu obruklar oluşturabilir: büyük yeraltı mağaraları yeraltı sızıntıları yoluyla zeminin yukarıdaki ağırlığı taşıyamayacağı süreye kadar materyallerinin eritilmesiyle oluşturulur ve çukurlar dizisinde çökerler. Mars’ın Ascuris Planum bölgesindeki bu çukurların nasıl oluştuğuna bakmadan bu bölgenin birçok jeolojik olayların yaşandığı karmaşık bir geçmişe tanıklık ettiği açık bir şekilde anlaşılıyor. Çevirme İşlemi: Tuğba Uçar Kaynak: ESA Mars Express |