|
NASA'nın Fermi Gama ışını Uzay Teleskopu, şu ana kadarki en hızlı ve en yüksek enerjili gama ışını patlamasını keşfetti. |
|
NASA’nın Fermi Gama Işını Uzay Teleskopu tarafından yüksek çözünürlüklü olarak görüntülenen gama ışıması rekor kitaplarına girebilecek türden. Patlama şu ana kadar ki en yüksek toplam enerjili, en hızlı ve en yüksek başlangıç enerjili yayılımlara sahip. “Biz bunun için bekliyorduk.” diyor Stanford Üniversitesi’nden Fermi’nin Büyük Alan Teleskopu’ndan (Large Area Telescope – LAT) sorumlu baş araştırmacı Peter Michelson. “Bu enerjideki patlama yayılımları çok az anlaşılmıştır ve Fermi bize bu konuda yardımcı oluyor.” GRB 080916C olarak adlandırılan patlama, Karina Takımyıldızı’nda 15 Eylül 2008 yılında Türkiye saatiyle 23:13’de oldu.
 Olağanüstü gama ışını patlamasının bir LAT filmi Mavi noktalar düşük enerjileri (100 milyon eV'tan az), yeşil noktalar orta enerjileri (100 milyon ile 1 milyar eV arasında), kırmızı noktalar ise yüksek enerjileri (1 milyar eV'tan fazla) gösteriyor. Telif Hakkı: NASA/DOE/Fermi LAT işbirliği
Fermi’nin gama ışınlarını izleme tertibatı da aynı anda bu olayı kaydetti. Birlikte iki alet, yayılımdan çıkan enerjinin, normal görünür ışıktaki enerjinin 3000 ila 5 milyar katı olduğunu keşfetti. Gama ışını patlaması, uzayın en parlak patlamalarıdır. Astronomlar, büyük yıldızların yakıtları bittiği zaman bu tip olayların daha sık yaşanacağına inanıyor. Bir yıldız karadeliğe dönüştüğü zaman materyalini dışarı doğru ışık hızına yakın bir hızla fırlatır. Bu materyaller, çökmüş olan yıldızdan çıkar ve başka bir yıldızdan çıkan gazlarla tepkimeye girip parlak ve zamanla solan kızıl ışıklar yayana kadar yoluna devam eder. Astronomların bir gama ışını patlaması olduğunda genellikle solan kızıllığı tespit etmeye çalışırlar. Bu ışıkların spektrumu, patlamaya olan uzaklığı gösterir. Gama ışını patlamasının enerjisini hesaplamak ise astronomlar için çok önemlidir. Patlamadan yaklaşık 32 saat sonra, Garching, Almanya’da bulunan Max Planck Enstitüsü Dünyadışı Fizik’ten Jochen Greiner önderliğindeki grup, GRB 0809160C’nin solan kızıllığını tespit etti. Çabucak çalışarak ışık gitmeden önce La Silla, Şili’de bulunan Avrupa Güney Gözlemevi’ndeki 2.2 metre teleskopunun Gama Işın Patlaması Optik/Yakın Kızılöte Dedektörü’nü (Gamma-Ray Burst Optical/Near-Infrared Dedector-GROND) kullanarak ışığın spektrumunu buldular.
|
GROND tarafından belirlenen solan kızıl ışıklar |
|
Ellerindeki bilgiye göre patlama 12.2 milyar ışık yılı uzaklıktaydı. “Zaten heyecan verici bir patlamaydı” diyor NASA’nın Greenbelt, Maryland’de bulunan Goddard Uzay Uçuş Merkezi Fermi yedek proje araştırmacısı Julie McEnery. “Ama bulunan uzaklıkla, bu patlama olağanüstü bir hal aldı.” Ellerindeki uzaklıkla, Fermi grubu, patlamadan çıkan enerjinin, eğer enerji her yöne eşit olarak dağıldıysa, 9000 normal süpernovadan çıkan toplam enerjiden daha fazla olduğunu hesapladı. Bu yöntem, gama ışını patlamaları, enerjisinin çoğunu materyale yaysa bile, astronomların, olayları karşılaştırmakta kullandıkları standart bir yöntemdir. Fermi aletlerinin ve hesaplanan uzaklığın yardımıyla astronomlar, gama ışını yayan materyalin hızını hesaplayabildiler: ışık hızının %99.9999’u. Patlamanın muazzam enerjisi ve hızı, kendisini şu ana kadar kaydedilen en olağanüstü patlama yapıyor. Kaynak: science.nasa.gov |