Sanatçının gözünden Tau Boötis b.

Telif Hakkı: ESO / L. Calçada

Araştırmacılar, geçiş yapmayan ötegezegenlerin atmosferlerini gözlemek için yeni bir yol keşfetti. Bu buluş, Güneş Sistemi dışındaki gezegenleri tanımlamak için atılmış çok değerli bir adım olabilir.

Kendinizi Empire State Binası’nın tepesinde, Los Angeles’teki şeftali büyüklüğündeki bir lambanın yanında duran bir çakıl tanesini gözlerken hayal edin. (Bu uzaklık yaklaşık olarak 4800 km kadar.)  Siz çakıl tanesindeki mineralleri analiz edebilir misiniz? Ya da yaklaşık olarak yoğunluğunu ölçebilir misiniz?

Bu, ötegezegen araştırmacılarının karşılaştığı zorluklara benziyor. Diğer yıldızların gezegenleri o kadar uzak ve sönükler ki yıldızlarının ezici parlaklığının altında kayboluyorlar. Ama astronomlar, bunu başarmak için çeşitli yollar deniyorlar ve Leiden Üniversitesi’nden bir grup araştırmacı da bunlardan birisi.

Eğer bir ötegezegen bize göre yıldızının önünden geçerse, araştırmacılar, gezegenin üst atmoferinden süzülüp gelen yıldızın ışığını yakalayarak atmosferinin bileşimini anlamaya çalışırlar. Bunu da zor da olsa, geçişten önceki yıldızın ışığının verilerini, geçiş sırasındaki ışık verilerini karşılaştırarak yapabiliyorlar. İkisinin arasındaki fark, gezegenin atmosfer bileşimi hakkında fikir verebiliyor.

Ama bu yol, ok az öte gezegen için uygulanabilir durumda. Geçiş yapmayanlar için bu yol hiç bir işe yaramaz.

Buna karşılık, eğer yıldızına çok yakın bir yörüngede dönüyorsa, ışık alan kısmı muazzam derecede parlak ve sıcak olabilir, bunlar da tespit edilebilir. Bu, bir kaç ‘Sıcak Jüpiter’ için uygulanmıştı. Şimdi ise Leiden Üniversitesi araştırmacıları, bir adım daha atıyorlar. Bir sıcak süper-Jüpiter’in kızılötesi ısı parlamasınının tayfını aldılar, bulunan sonuçlar gezegenin atmosferindeki karbondioksit miktarını tespit etmek için yeterliydi. Bu durum, geçiş yapmayan ötegezegenler için bir ilkti.

Araştırmacıların gözledikleri gezegen, yaz aylarında sönük bir şekilde çıplak gözle izlenebilen 51 ışık yılı uzaklıkta bulunan Tau Boötis yıldızının etrafında dolanan Tau Boötis b idi. Yıldızına Merkür’e göre 7’de biri kadar daha yakın olan gezegen yıldızın etrafını 3.3 günde dolanırken sıcaklığı 1500 ⁰C kadar çıkabiliyor.

Metot, tek başına çok yankı getirecek bir buluş olmamasına rağmen geçiş yapmayan ötegezegenlerin atmosferlerinin de incelenebileceğini göstermesi bakımından oldukça önemli. Böylece daha önce çalışılmamış bir konu hakkında yeni bir pencere açılmış oldu.

Araştırmacılar, şu an için sadece gezegendeki karbondioksiti incelemiş olsalar bile, araştırmacı Ignas Snellen diğer bileşenlerin de aynı yolla bulunabileceğini söylüyor. Grup, Tau Boötis b’deki metan ve su buharı miktarını ölçmek için kolları sıvamış durumda.

Bu metodun uygulanabilir olduğu gezegenler, yıldızlarına oldukça yakın bir yörüngede dönmeli ve yeterince ısınmalı. Ayrıca, dev gezegenler de dünya büyüklüğündeki gezegenlere göre 100 kat daha kolay bilgi toplanabilir bir konumda bulunuyor. Bİlim adamları, karbondioksitten daha zor tespit edilebilir bileşenlerin üzerinde çalışılabilmesi için daha büyük teleskoplara ihtiyaç duyulabileceğini belirtiyor.

ESO’nun Çok Büyük Teleskopu.

Telif Hakkı: ESO / H. H. Heyer

Leiden takımı, metotlarını öncelikle iki yıl önce geçiş yapan bir gezegende test etmişlerdi. Başarıları sayesinde, ESO’nun 8.2 metrelik ‘Çok Büyük Teleskopu (Very Large Telescope) ‘nu kullanmışlardı. Snellen, takımının bir gün, şu an plan aşamasında olan en erken 2022 ‘de gözlemlere başlayacak olan Avrupa Aşırı Büyük Teleskopu’nu (European Extremely Large Telescope) da kullanacağını umuyor.

EK BİLGİ

Geçiş yapmak terimi, Dünya’ya göre bir gökcisminin önünden başka bir gökcisminin geçmesi için kullanılır. Örneğin Güneş’in önünden Merkür’ün geçmesi Merkür Geçişi olarak adlandırılır. Haberdeki geçiş, Tau Boötis b gezegenin yıldızı Tau Boötis’in önünden geçmesini işaret etmektedir.

Kaynak: Sky&Telescope